آجر کاری یا چیدمان آجر، کاری به ظاهر ساده اما بسیار مهم در نماکاری ساختمان است و عدم توجه به آن می‌تواند شکل ظاهری خانه شما را برای همیشه خراب کند! با توجه به ریشه معماری در تاریخ و فرهنگ ایران، از گذشته تا به امروز، شیوه‌های بسیار مختلفی در انجام آجرچینی وجود داشته است که هرکدام از آنها ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. اما آیا با این شیوه‌ها آشنا هستید؟
بیشتر بخوانید : انواع آجر کدام است
با روش های آجر کاری آشنا شوید
چندین راه برای آجرکاری هست که آشنایی با آنها کمک می‌کند تا خانه خود را با ظاهر و نمایی زیباتر بسازید. این روش به‌خصوص برای افرادی مهم است که در زمینه نماکاری ساختمان فعالیت دارند
توجه داشته باشید که بسیاری از کارها مانند «زنجاب کردن» که طی آن آجر را به مدت نیم‌ساعت داخل بشکه آب می‌اندازند، یک روش در آجر کاری محسوب نمی‌شود، بلکه بهتر است این کار را به منظور جلوگیری از آسیب دیدن ملات انجام داد.
قواره بری
این یکی از شیوه‌های تراش آجر است که بیشتر در برش چوب مورد استفاده قرار میگیرد و در آن، به جای نقش‌های شکسته، قطعه‌های منحنی یا نقش‌های گردان را می‌توان استفاده کرد. استفاده از این شیوه و آجرها به عهد قاجار باز می‌گردد؛ جایی که معماران ایرانی تا اوایل دوران پهلوی از این آجرها برای تزئین قابهای مربوط به نمای ساختمانها استفاده میکردند. هماکنون نمونههای مختلف این شیوه در شهرهای قدیمی ایران مانند شیراز وجود دارد.
گره سازی
در تاریخ معماری ایران، «گره سازی» را می‌توان از جمله روشهای جذاب و بسیار خاص در آجرکاری دانست چرا که در آن، آجرها را در اشکال مختلفی مانند مثلث، لوزی، ذوزنقه یا چندضلعی‌های دیگر برش زده و با قرار دادن آنها در کنار یکدیگر، ترکیب شکلی بسیار جذاب را به وجود می‌آورند. این طرح بیشتر در دوره سامانیان استفاده می‌شده و در بسیاری از بناهای تاریخی و مساجد قدیمی ایرانی می‌توان آن را پیدا کرد.
در این میان، روش دیگری به نام «گره سازی رنگی» نیز در آجرچینی وجود دارد که در آن، از آجرهایی با رنگ‌های مختلف و متفاوت از یکدیگر استفاده میشود. این روش در زمان ایلخانیان، رواج زیادی داشته است.
رگ چینی
یکی از مرسوم‌ترین روشهای آجر کاری، «رگ چینی» است. در این شیوه، از آجرهای یک‌رنگ برای ایجاد طرح‌های مختلف استفاده شده و چگونگی قرارگیری آجرها در کنار یکدیگر، بیانگر نوع نقش آنها خواهند بود.
این نقش‌ها انواع بسیار مختلفی دارند که به صورت تیتروار، در مورد آنها صحبت خواهیم کرد:
- راسته: به شیوه قرارگیری آجر از درازا و پهلوی آن در نمای ساختمان، «راسته» می‌گویند.
- کَله: منظور از «کله» در واقع آجری است که عرض آن به صورت افقی در نمای ساختمان استفاده میشود.
- نیما نیم: این ساده‌ترین روش در آجرکاری نمای ساختمانی است و نمونه آن را در بسیاری از مکان‌ها از جمله مدارس یا ساختمان اداره‌های مختلف می‌توان پیدا کرد. در نقش‌های «نیما نیم» آجرها به صورت راسته در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و خبری از «کله» در آنها نیست.
- قد نما: بر خلاف نیما نیم، آجرها در این طرح به صورت عمودی و از درازا در کنار همدیگر قرار می‌گیرند.
- خواب نما: این نقش را بیشتر در کف یا روی سطح مکان‌های مختلف می‌توان پیدا کرد، به گونه‌ای که تمام بخش‌های آن دیده خواهد شد.
- لابند مرتب: در این نقش، از آجرها به صورت یک در میان، کله و راسته کار میشود.
- لاریز: در این شیوه، آجرها به گونه‌ای کنار هم قرار می‌گیرند که رج آنها حالتی پله‌ای پیدا می‌کند.
- خفته و راسته: در این شیوه که بیشتر در قابهای تزئینی مربوط به داخل حیاط دیده میشود، آجرهای عمودی و افقی به صورت هم‌زمان در سقف یا دیوار کنار همدیگر قرار می‌گیرند و همین مسئله باعث میشود تا نما، ظاهری چشم‌نواز و متقارن پیدا کند. نام دیگر این نقش، «نر و لاس» است.
شیوه‌های دیگری در آجر چینی نیز وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به بافت حصیری، شطرنجی، جناغی و … اشاره کرد.
گل اندازی
یکی دیگر از جذاب‌ترین روش های آجرکاری که البته در گذشته رونق زیادی داشته، «گل اندازی» است؛ جایی که آجرها به گونه‌ای در کنار هم قرار می‌گیرند که از دل آنها، طرح‌هایی جذاب از گل‌های هفت‌رگی یا پنج‌رگی بیرون می‌آید. «شش بند شیرازی» که به «هشت و گیر» نیز شهرت دارد، یکی از معروف‌ترین نمونه‌ها در این سبک محسوب میشود. این شیوه نیازمند دقت بالا و آشنایی با روشهای مختلف برش آجر است تا طرح نهایی، به‌درستی پیاده شود.
خوون چینی
آجرکاری در این روش، تا حد زیادی با دیگر رویکردها تفاوت دارد چرا که در آن، آجرهایی با طرح‌ها و شکل‌های مختلف مانند گودی‌های سایه‌دار روی دیوار کار می‌شوند یا سازنده با استفاده صحیح از آنها، ترکیب‌های مختلفی مانند پره‌های گل را به وجود می‌آورد.
فخرومدین
اگر به دنبال طرح‌های خاص‌تر در زمینه آجرکاری و چیدمان آنها هستید، احتمالا شیوه «فخرومدین» که بعضا با نام «مشبک» نیز شناخته میشود، توجه شما را جلب خواهد کرد؛ در این روش، بعضی از آجرها با آرایش مخصوص و فواصل مشخصی که از یکدیگر دارند، دیواری دارای روزنه یا حفره‌دار را پیش روی شما قرار می‌دهند که می‌تواند بسیار شکیل و زیبا باشد. از این شیوه بیشتر در مکان‌هایی مانند باغ‌ها، تالارها، سالن‌ها و … استفاده میشود.
شاه ماهی
در شیوه آجرکاری شاه ماهی (که بعضا با نام مشبک جناغی هم از آن میشود)، آجرها به صورت زیگزاگ و با زاویه‌های ۴۵ یا ۹۰ درجه کار می‌شوند تا علاوه بر افزایش مقاومت نما در برابر فشار، دیوار هم ظاهری بسیار خاص و چشم‌نواز پیدا کند. خوشبختانه، در این حالت نیازی نیست که آجر را با شیوه‌ای خاص برش بزنیم. از الگوی شاه ماهی بیشتر برای دکوراسیون داخلی یا تزئین نماهای خاص استفاده میشود.
باد بزنی
در شیوه بادبزنی، آجرها به صورت جفت‌های عمودی و افقی (که هر جفت نهایتا یک شکل مربعی را ایجاد می‌کند) در کنار یکدیگر قرار گرفته و در عین سادگی، طرحی بسیار چشم‌نواز را شکل می‌دهند. این نقش که برای قرن‌ها در شهرهای ایرانی و حتی کشورهای اروپایی مورد استفاده بوده، ظاهری مانند یک سبد بافته‌شده را پیش روی شما قرار می‌دهد.
معقلی (مخلوط کاشی و آجر)
یکی دیگر از خاص‌ترین روش های آجر کاری که البته نمونههای زیادی از آن در ایران نیست، «معقلی» یا همان مخلوط کاشی و آجر است که جلوه‌ای بسیار خاص را به بناهای مختلف می‌بخشد.
آجر فرش
در گذشته، در بسیاری از بناها مانند ساختمان‌های نظامی، از آجرها نیز برای تزئین و ساخت کف اتاق‌ها، پله‌ها و بخش‌های مختلف استفاده می‌شده است تا ساختمان، ظاهری کاملا متفاوت پیدا کند. در این شیوه که امروزه در طراحی بعضی اتاق‌ها یا بناهای خاص نیز کاربرد دارد، از آجرهایی بزرگ و مربعی (معمولا به طول ۲۰ سانتی‌متر یا بیشتر) استفاده میشود تا علاوه بر ظاهر یک‌دست، مقاومت کف نیز افزایش پیدا کند.
تزئینی (مهری)
شیوه دیگری از آجرکاری نمای ساختمانها و بناهای قدیمی که رد پای آن را در بسیاری از بخش‌های تاریخ ایران می‌توان مشاهده کرد، چیدن آجرها در کنار یکدیگر با استفاده از آجرهای تزئینی است. در این شیوه، سازندگان سراغ آجرهایی می‌روند که روی آنها، نقش‌هایی برجسته در طرح‌های بسیار متفاوت وجود دارد و استفاده از آنها در نمای بیرونی میان طبقات، ستون‌ها و … جلوه خاصی را به ساختمان می‌بخشد.
جالب است بدانید این روش، گستردگی زیادی داشته و چگونگی قرار دادن آجرها در کنار یکدیگر، خود باعث ایجاد سبک‌های مختلف در آجرچینی به این روش میشود.
چرخ دنده
در آجرکاری با نقش چرخ دنده، آجرها به صورت عمودی و افقی در کنار یکدیگر قرار گرفته و در بخش مرکزی آنها، یک نیم‌آجر کار میشود تا مجموعه آجرهای مربعی‌شکل، ظاهری مشابه چرخ پیدا کنند. برای استفاده از این طرح در نمای ساختمان، لازم است مهارت‌های مربوط به برش آجر به شکل‌های مختلف را نیز بلد باشید. به علاوه، از این شیوه معمولا برای سطوح صاف مانند تزئین دیوارها استفاده میشود.
چرخ دار
آجرکاری به شیوه چرخ دار، مخصوص تزئین نماهای مختلف بوده و در مقایسه با دیگر روش‌ها، بسیار زمان‌بر و پیچیده است چرا که باید آجرها با ابعادی دقیق و در تعداد بالا برش بخورند. علاوه بر این، نصب آجرها و ایجاد طرح دلخواه، می‌تواند بسیار دشوار نیز باشد. از این روش معمولا برای تزئین قسمت میانی یا بخش‌هایی از یک دیوار بزرگتر استفاده میشود.
آبشاری
نوع خاص‌تری از طرح های آجرکاری که بیشتر می‌تواند برای نمای بیرونی ساختمانها مناسب باشد، الگوی آبشاری است. در این طرح، آجرها به شکل غیر منظم و در جهات متفاوت در کنار هم قرار گرفته و همین مسئله باعث میشود تا نما از فواصل دور، حالتی بسیار جذاب به خود بگیرد. این روش بیشتر در معماری مدرن استفاده میشود.
سخن پایانی درباره آموزش آجر کاری
آجرکاری یکی از هنرهای قدیمی و البته بسیار مهم در معماری و صنعت ساختمان است و عدم توجه به آن می‌تواند نتیجه نهایی کار را دست‌خوش تغییرات فراوانی کند. این هنر از دیرباز در معماری ایرانی وجود داشته و انواع بسیار مختلفی از آن را در بناهای قدیمی و جدید می‌توان پیدا کرد. در این مقاله تلاش کردیم تا به آموزش آجر کاری با شیوه‌های مخلتف بپردازیم. اگرچه یاد گرفتن این شیوه‌ها برای معماران می‌تواند بسیار مفید باشد، اما نباید فراموش کرد که موقع کار حتما باید سراغ آجرهایی باکیفیت رفت تا علاوه بر مقاومت بالا، ظاهر نما نیز برای مدت زمانی بسیار طولانی حفظ شود.
سوالات پرتکرار آجرکاری
انواع روشهای آجرکاری کدام است؟
روشهای آجر کاری به قواره بری، گره سازی، رگ چینی، گل اندازی، خوون چینی، فخرومدین، شاه ماهی، باد بزنی، معقلی (ترکیب کاشی و آجر)، آجر فرش، تزئینی و غیره تقسیم میشود که ما در این مقاله به بررسی تمام این موارد پرداختهایم.
قدیمیترین روش و شیوه آجر کاری کدام است؟
قدیمیترین روش آجر کاری، روش قواره بری است که به عهد قاجار برمیگردد و از آن موقع تا به حال مورد استفاده قرار میگیرد؛ تا جایی که معماران ایرانی تا اوایل دوران پهلوی از این آجرها برای تزئین قابهای مربوط به نمای ساختمانها استفاده میکردند. هماکنون نمونههای مختلف این شیوه در شهرهای قدیمی ایران مانند شیراز وجود دارد.
بدون دیدگاه